Vakum sözcüğü Latince vacuus (boşluk) kelimesine dayanır ve atmosfer basıncından daha düşük basınçları ifade etmek için kullanılır.
Bir başka deyişle atmosfer basıncındaki kapalı bir hacimden moleküllerin çekilmesi ile vakum yapılmış olur. Aşağıdaki şekilden de görüleceği üzere vakum seviyesi arttıkça molekül sayısı logaritmik olarak azalmaktadır. Laboratuvar ortamında 10-14 mbarseviyelerine kadar ulaşılabilmektedir fakat ‘0’ yani mutlak vakum ulaşılamayan bir değerdir.
Vakum, basıncı atmosferik basınç değerinin altında olan gazların doldurduğu kapalı hacim olarak tanımlanmaktadır. Bu tanımda sözü edilen basınç değerine karşı gelen birim hacmindeki gaz moleküllerinin sayısı, deniz seviyesinde ve 22 °C sıcaklıkta bulunan 2,5 1025 molekül/m3 ’ den daha düşüktür. Dolayısı ile vakum sözcüğü, basınçları bu değerin altında kalan gazların oluşturdukları ortamları ifade etmede kullanılmaktadır.
Başka bir kaynağa göre ise vakum:760 mm Hg (Torr) olarak kabul edilen açık hava basıncını kademeli pompalar ile yenip düşürmektir. Başka bir deyişle söz konusu gaz (ya da hava) basıncını yaratan moleküllerin pompalarla emilmesi ya da yoğuşması olarak da tanımlanabilir.
Vakum seviyesini ifade etmek için mbar, bar, torr, Pa, inchHg gibi çeşitli birimler kullanılmaktadır. Basınçlı hava da olduğu gibi vakum seviyesi de mutlak (a) veya manometre (g) basıncı olarak ifade edilmektedir.
Hava basıncının atmosfer basıncı altına indirilmesine vakum adı verilir. Vakum oluşturan alanda basınç, atmosfer basıncının altına düştüğü için açık alandaki hava vakumun oluştuğu alana akar. Hava akışının olduğu kanala bir cisim yaklaştırılırsa o cisim vakum basıncı etkisi ile emilir ve bir tutma kuvveti oluşur. Vakum, yapay olarak gerçekleştirilebildiği gibi doğada belli yörelerde doğal olarak da gözlenebilir. Gaz moleküllerinin olduğu yerde gaz yoğunluğunu düşürerek oluşturulan vakumu yapay vakum, uzayda kendiliğinden var olan gazsız ortamı da doğal vakuma örnek olarak verebiliriz. Basınç ve vakum birimleri aynı büyüklüklerle ifade edilmektedir. Vakum çalışmalarında birim olarak Torr veya Pascal kullanılır. Laboratuvarlarda elde edilen en düşük vakum 10-15 atmosferdir. Bu derece bir vakumda bir metreküp hacme 30 milyar atom düşer. İdeale yakın en iyi vakum uzay boşluğunda olup metreküpe bir atom düşer.
Vakum aralıkları aşağıdaki gibi tanımlanabilir:
Düşük vakum 750 torr – 1 torr
Orta vakum 1 torr – 10-3 torr
Yüksek vakum 10-3 torr – 10-6 torr
Çok yüksek vakum 10-6 torr – 10-9 torr
İleri yüksek vakum 10-9 torr – 10-12 torr
Çok ileri yüksek vakum 10-12 torr – 10-16 torr
